Obecnie wyroby budowlane objęte normami zharmonizowanymi lub dla których wydane zostały europejskie oceny techniczne podlegają obowiązkowemu oznakowaniu CE. Przez blisko 22 lata prefabrykaty budowlane wprowadzane były do obrotu zgodnie z dyrektywą nr 89/106/EWG [1] wdrożoną ustawą o wyrobach budowlanych [2]. Istotne zmiany wprowadziło rozporządzenie CPR [3] uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (CPD) i ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. Wejście w życie pełnej treści rozporządzenia oraz uchylenie dyrektywy budowlanej nastąpiło 1 lipca 2013 r. i obowiązuje we wszystkich krajach UE. Głównym celem wprowadzenia rozporządzenia CPR, które jest prawem bezpośrednio obowiązującym w krajach członkowskich UE, było złamanie barier w swobodnym przepływie wyrobów budowlanych wewnątrz europejskiej strefy ekonomicznej. Wprowadzenie rozporządzenia CPR na terenie UE nastąpiło w sposób automatyczny, konieczne było dostosowanie krajowego ustawodawstwa do CPR, co związane jest ze zmianą ustawy o wyrobach budowlanych i o systemie oceny zgodności. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. [4] zapowiadała korektę przepisów wykonawczych w zakresie deklarowania zgodności oraz znakowania wyrobów budowlanych znakiem budowlanym, ustalając, że nastąpi to nie później niż 24 miesiące od dnia wejścia jej w życie. Korekta tej ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. [5] przedłuża ten termin do 1 stycznia 2017 r. Wynika to z konieczności znowelizowania przepisów wykonawczych do aktualnej wersji ustawy, co ma nastąpić najpóźniej do 1 stycznia 2017 r. Rozporządzenie CPR a dyrektywa CPD Główne zmiany wprowadzone rozporządzeniem CPR w stosunku do dyrektywy CPD to: – wdrożenie systemu zharmonizowanych specyfikacji technicznych; – zmiana trzeciego i czwartego wymagania podstawowego dla obiektów budowlanych, odpowiednio: higiena, zdrowie i środowisko oraz bezpieczeństwo użytkowania i dostępność obiektów; – wprowadzenie siódmego wymagania podstawowego dla obiektów budowlanych: zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych; – zastąpienie deklaracji zgodności deklaracją właściwości użytkowych; – zastąpienie sześciu systemów oceny zgodności (1+, 1, 2, 2+, 3, 4) pięcioma systemami oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych (1+, 1, 2+, 3, 4); – wzmocnienie znaczenia oznakowania CE; – ułatwienia dla mikroprzedsiębiorstw; – określenie odpowiedzialności wszystkich uczestników łańcucha dostaw (nałożenie obowiązków na importerów i dystrybutorów); – wprowadzenie obowiązku pełnej identyfikacji wyrobu; – zaostrzenie kryteriów notyfikacji jednostek (wymagania akredytacji w określonym niezbędnym zakresie); – obowiązek realnej współpracy jednostek notyfikowanych. Obecnie, zgodnie z CPR, wyroby budowlane, objęte normami zharmonizowanymi lub dla których wydane zostały europejskie oceny techniczne, podlegają obowiązkowemu oznako­waniu CE. Nowe zasady dotyczą tylko tych wyrobów, dla których istnieją zharmonizowane specyfikacje techniczne, czyli normy zharmonizowane lub europejskie dokumenty oceny, na podstawie których wydawane są europejskie oceny techniczne (wcześniej europejskie aprobaty techniczne),ponieważ tylko na podstawie tych zharmonizowanych specyfikacji technicznych można wystawiać deklaracje właściwości użytkowych. Oznakowanie znakiem budowlanym – system wyłącznie krajowy Wersja ustawy o wyrobach budowlanych z dnia 13 czerwca 2013 r. wprowadzona prawie równocześnie z rozporządzeniem [3] dużo miejsca poświęciła procesom znakowania wyrobów znakiem budowlanym. Oznakowanie to jest dopuszczalne, jeżeli producent mający siedzibę na terenie RP lub jego upoważniony przedstawiciel dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską Normą (PN) wyrobu albo aprobatą techniczną. Różnica w stosowaniu znaku budowlanego przed 1 lipca 2013 r. i po tym dniu polega na tym, że do 1 lipca 2013 r. była możliwość wprowadzania na rynek wyrobów budowlanych z krajowym oznakowaniem, nawet jeżeli były objęte normą zharmonizowaną, a od 1 lipca 2013 r. znaku budowlanego nie można stosować alternatywnie lub łącznie z oznakowaniem CE. Procedura wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych w systemie krajowym, z oznakowaniem znakiem budowlanym, jest następująca: – Określenie specyfikacji technicznej, w zależności od zamierzonego przeznaczenia wyrobu, którą może być PN wyrobu, niemająca statusu normy wycofanej, lub aprobata techniczna (jeżeli dla wyrobu budowlanego nie została ustanowiona PN wyrobu, producent powinien uzyskać aprobatę techniczną). – Producent wyrobu lub jego upoważniony przedstawiciel, mający siedzibę na terytorium RP, dokonuje właściwej oceny zgodności wyrobu ze specyfikacją techniczną, z udziałem, jeśli zastosowany system oceny zgodności tego wymaga, jednostki akredytowanej (akredytowanej jednostki certyfikującej wyroby albo akredytowanego laboratorium). W każdym systemie oceny zgodności wymagane jest utworzenie i prowadzenie przez producenta zakładowej kontroli produkcji. – Po wykazaniu w wyniku dokonanej oceny zgodności, że wyrób spełnia wymagania określone w specyfikacji technicznej, producent wyrobu (lub jego upoważniony przedstawiciel) wystawia krajową deklarację zgodności i następnie umieszcza na wyrobie znak budowlany, dołączając do wyrobu wymaganą informację – wyrób może zostać wprowadzony do obrotu. Nowelizacja ustawy o wyrobach budowlanych z 2015 r. ma na celu dostosowanie krajowego systemu wprowadzania wyrobów do obrotu (oznakowanie znakiem budowlanym) do europejskiego systemu (oznakowanie CE). Nastąpi zmiana nazw dokumentów i procedur towarzyszących oznakowaniu znakiem budowlanym. Zamiast: – aprobaty technicznej (AT) – krajowa ocena techniczna (KOT), – deklaracji zgodności (DZ) – deklaracja właściwości użytkowych (DWU), – systemów oceny zgodności – systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. Obowiązki producentów będą analogiczne jak przy oznakowaniu CE. Dla wyrobów nieobjętych zakresem przedmiotowym PN wydawane będą krajowe oceny techniczne (jak dotychczasowe aprobaty na pięć lat). Oznakowanie znakiem CE – system europejski Procedura wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych w systemie europejskim, z oznakowaniem CE: – Wprowadzenie do obrotu wyrobu budowlanego w systemie europejskim jest możliwe, jeżeli została dla niego ustanowiona norma zharmonizowana lub gdy wyrób jest zgodny z wydaną dla niego europejską oceną techniczną. – Ocena i weryfikacja stałości właściwości użytkowych wyrobu budowlanego w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk przeprowadzana jest zgodnie z jednym z systemów określonych w załączniku V do rozporządzenia [3], przez producenta, z udziałem, jeżeli zastosowany system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych tego wymaga, jednostki notyfikowanej (certyfikującej albo laboratorium). W każdym systemie oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wymagane jest utworzenie i prowadzenie przez producenta zakładowej kontroli produkcji. – Producent wyrobu sporządza, jako podstawę do deklaracji właściwości użytkowych, dokumentację techniczną opisującą wszystkie istotne elementy związane z wymaganym systemem oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. – Po przeprowadzeniu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych producent sporządza deklarację właściwości użytkowych zgodnie z art. 4 i 6 [3] – która wyraża właściwości użytkowe wyrobu budowlanego w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk, zgodnie z odpowiednimi zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi (tj. normami zharmonizowanymi lub europejskimi dokumentami oceny) dla deklarowanego zamierzonego zastosowania lub zastosowań tego wyrobu – oraz umieszcza oznakowanie CE wraz z informacją towarzyszącą temu oznakowaniu, w sposób określony w art. 9 rozporządzenia [3]. Przez umieszczenie lub zlecenie umieszczenia oznakowania CE producent bierze na siebie odpowiedzialność za zgodność wyrobu budowlanego z deklarowanymi właściwościami użytkowymi oraz za jego zgodność ze wszystkimi mającymi zastosowanie wymaganiami określonymi w [3] oraz innym stosownym ustawodawstwem harmonizacyjnym UE odnoszącym się do umieszczania tego oznakowania, wyrób zaś może być wprowadzony do obrotu na wspólny rynek europejski. Zgodnie z CPR nie tylko producent, ale również dystrybutor, importer i upoważniony przedstawiciel ponoszą odpowiedzialność za wprowadzane do obrotu wyroby budowlane (rozdz. III art. 11–16). Wprowadzenie nowych zasad spowodowało zmiany w zawartości informacji, które producent (importer, dystrybutor, upoważniony przedstawiciel) ma obowiązek dostarczać swoim klientom (inwestorom, projektantom i wykonawcom). Celem jest dostarczanie wiarygodnych i wyczerpujących informacji pozwalających na proste i jednoznaczne technicznie ocenienie właściwości oraz sposobu zastosowania wyrobu. Obowiązki przedsiębiorców wprowadzających do obrotu wyrób z oznakowaniem CE: – Deklaracja właściwości użytkowych nie jest deklaracją zgodności (ze specyfikacją techniczną). Jest informacją o właściwościach użytkowych wyrobu, za którą producent ponosi odpowiedzialność. – Odpowiedzialność odnosi się tylko do wskazanych przez producenta (wybranych ze specyfikacji) właściwości. Dla pozostałych producent wykorzystuje opcję NPD. – Wystawienie deklaracji właściwości użytkowych jest obligatoryjne, jeśli dla wyrobu istnieje norma zharmonizowana lub producent dla swojego wyrobu uzyskał europejską ocenę techniczną (EOT), wydaną w zgodzie z EDO. – Istnienie EDO (dla danego wyrobu) nie oznacza, że każdy producent tego wyrobu musi uzyskiwać EOT, ale wtedy nie może go znakować CE. – Kopia deklaracji właściwości jest dołączana do każdego wyrobu udostępnianego na rynku, ale do partii wyrobu dostarczanej do jednego użytkownika wystarcza jedna kopia. – Kopie deklaracji właściwości dostarcza się w formie papierowej albo drogą elektroniczną. – Komisja Europejska otrzymała prawo (akt delegowany) do określenia warunków, na jakich deklaracja będzie mogła być udostępniana na stronie internetowej. Importerzy zapewniają, aby wyrobowi oznakowanemu CE towarzyszyła dokumentacja, która uprawnia do znakowania CE. Ponadto umieszczają swoje dane (nazwa i adres) na wyrobie lub (gdy to niemożliwe) na opakowaniu. – Dystrybutorzy zapewniają, aby wyrobowi oznakowanemu CE towarzyszyła dokumentacja, która uprawnia do znakowania CE. Ponadto ponoszą odpowiedzialność za właściwe (niewpływające niekorzystnie na właściwości użytkowe) przechowywanie i transportowanie wyrobu. – Wszystkie podmioty gospodarcze (producent, importer, dystrybutor) muszą na żądanie organu nadzoru rynku umożliwić zidentyfikowanie podmiotów (tylko gospodarczych), które dostarczyły i którym dostarczono wyrób. Wprowadzenie do obrotu na przykładzie wybranych grup prefabrykatów Większość produkowanych na naszym rynku prefabrykatów betonowych objęta jest normami zharmonizowanymi, które określają systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. Są to w większości systemy: 2+, 3 i te podlegają weryfikacji w pięcioletnich okresach obowiązywania. Wyroby objęte są normami zharmonizowanymi, w związku z tym podlegają obowiązkowemu oznakowaniu CE i wprowadzenie ich do obrotu musi być zgodne z zasadami określonymi dla systemu europejskiego. Wszędzie, gdzie jest w procesie oceny wymagany udział jednostki zewnętrznej, musi to być jednostka notyfikowana, laboratorium badawcze lub jednostka certyfikująca. I tak na przykład: – systemem 2+ objęte są elementy stropowe, takie jak: pustaki [6] i belki stropowe [7], płyty stropowe [8] oraz elementy ścienne [9]; – systemem 3 objęte są belki nadprożowe [10] i elementy kanałów odwadniających [11]; – systemem 4 objęte są elementy kanalizacyjne (rury [12], studzienki włazowe i niewłazowe [13]) oraz elementy drogowe (kostka brukowa [14], krawężniki [15], płyty [16]). Każda norma zharmonizowana zawiera załącznik ZA (harmonizacyjny), w którym zawarte są następujące informacje: – zasadnicze charakterystyki wyrobu budowlanego (ZA1), – system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych (ZA2), – konieczne zadania w procesie oceny z określeniem zadań koniecznych do wykonania w notyfikowanej jednostce zewnętrznej (ZA3). Podsumowanie Dla każdego wyrobu budowlanego objętego normą zharmonizowaną lub dla którego wydana została europejska ocena techniczna, oznakowanie CE jest jedynym oznakowaniem potwierdzającym zgodność wyrobu budowlanego z deklarowanymi właściwościami użytkowymi w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk, objętych tą normą zharmonizowaną lub europejską oceną techniczną. Wyroby budowlane nieobjęte normami zharmonizowanymi wprowadzane są do obrotu w systemie krajowym z oznakowaniem znakiem budowlanym. GŁÓWNE DEFINICJE WPROWADZANE PRZEZ CPR Wyrób budowlany – każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, mający wpływ na spełnienie wymagań podstawowych przez te obiekty. Zestaw – wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych elementów, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać wbudowane w obiektach budowlanych. Zasadnicze charakterystyki – cechy wyrobu budowlanego, które odnoszą się do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych (określone w normie zharmonizowanej). Właściwości użytkowe wyrobu budowlanego – właściwości użytkowe odnoszące się do odpowiednich zasadniczych charakterystyk wyrażone jako poziom lub klasa lub w sposób opisowy. Deklaracja właściwości użytkowych – formalne poświadczenie przez producenta wyrobu dotrzymywania właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk tych wyrobów, określonych w dokumentach certyfikacyjnych. JOT – jednostki oceny technicznej wyznaczane przez państwa członkowskie. EDO – europejski dokument oceny – dokument przyjęty przez organizację jednostek oceny technicznej w celu wydawania europejskich ocen technicznych (odpowiednik wytycznych do europejskich aprobat technicznych – ETAG). EOT – europejska ocena techniczna – udokumentowana ocena, zgodna z właściwym EDO, właściwości użytkowych wyrobu w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk (odpowiednik europejskiej aprobaty). Zharmonizowane specyfikacje techniczne – zharmonizowane normy i europejskie dokumenty oceny. SYSTEMY OCENY I WERYFIKACJI STAŁOŚCI WŁAŚCIWOŚCI UŻYTKOWYCH WYROBÓW System 1+. Deklaracja właściwości użytkowych zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego, dokonywana przez producenta na podstawie następujących danych: a) producent przeprowadza: (I) zakładową kontrolę produkcji; (II) dalsze badania próbek pobranych w zakładzie zgodnie z ustalonym planem badań; b) notyfikowana jednostka certyfikująca wyrób wydaje certyfikat stałości właściwości użytkowych wyrobu na podstawie: (I) ustalenia typu wyrobu na podstawie badań typu (w tym badań pobranych próbek), obliczeń typu, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji wyrobu; (II) wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji; (III) stałego nadzoru, oceny i ewaluacji zakładowej kontroli produkcji; (IV) kontrolnego badania próbek pobranych przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu. System 1. Deklaracja właściwości użytkowych zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego, dokonywana przez producenta na podstawie następujących danych: a) producent przeprowadza: (I) zakładową kontrolę produkcji; (II) dalsze badania próbek pobranych w zakładzie przez producenta zgodnie z ustalonym planem badań; b) notyfikowana jednostka certyfikująca wyrób wydaje certyfikat stałości właściwości użytkowych wyrobu na podstawie: (I) ustalenia typu wyrobu na podstawie badań typu (w tym pobierania próbek), obliczeń typu, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji wyrobu; (II) wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji; (III) stałego nadzoru, oceny i ewaluacji zakładowej kontroli produkcji. System 2+. Deklaracja właściwości użytkowych zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego, dokonywana przez producenta na podstawie następujących danych: a) producent przeprowadza: (I) ustalenie typu wyrobu na podstawie badań typu (w tym badań pobranych próbek), obliczeń typu, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji wyrobu; (II) zakładową kontrolę produkcji; (III) badania próbek pobranych w zakładzie zgodnie z ustalonym planem badań; b) notyfikowana jednostka certyfikująca kontrolę produkcji wydaje certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji na podstawie: (I) wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji; (II) stałego nadzoru, oceny i ewaluacji zakładowej kontroli produkcji. System 3. Deklaracja właściwości użytkowych zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego, dokonywana przez producenta na podstawie następujących danych: a) producent przeprowadza zakładową kontrolę produkcji; b) notyfikowane laboratorium badawcze dokonuje ustalenia typu wyrobu na podstawie badań typu (opierając się na badaniach pobranych próbek przeprowadzonych przez producenta), obliczeń typu, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji wyrobu. System 4. Deklaracja właściwości użytkowych zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego, dokonywana przez producenta na podstawie następujących danych: a) producent przeprowadza: (i) ustalenie typu wyrobu na podstawie badań typu, obliczeń typu, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji wyrobu; (ii) zakładową kontrolę produkcji; b) brak zadań dla jednostki notyfikowanej. mgr inż. Małgorzata Piotrowicz Laboratorium Badawcze Ceramiki i Materiałów Budowlanych Bibliografia 1. Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EWG). 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych ( z 2004 r. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.). 3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG, zwane Construction Products Regulation CPR ( UE L 88 z dnia 4 kwietnia 2011 r.). 4. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności ( z 2013 r. poz. 898). 5. Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności ( z 2015 r. poz. 1165). 6. PN-EN 15037-2+A1:2011P Prefabrykaty z betonu. Belkowo-pustakowe systemy stropowe. Część 2: Pustaki betonowe. 7. PN-EN 15037-1:2011P Prefabrykaty z betonu. Belkowo-pustakowe systemy stropowe. Część 1: Belki stropowe. 8. PN-EN 1168+A3:2011E Prefabrykaty z betonu – Płyty kanałowe. 9. PN-EN 771-3+A1:2015E Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 3: Elementy murowe z betonu kruszywowego (z kruszywami zwykłymi i lekkimi). 10. PN-EN 845-2:2013-10A Specyfikacja wyrobów dodatkowych do murów. Część 2: Nadproża. 11. PN-EN1433:2005P Kanały odwadniające nawierzchnię dla ruchu pieszego i kołowego. Klasyfikacja, wymagania konstrukcyjne, badanie, znakowanie i ocena zgodności. 12. PN-EN 1916:200P Rury i kształtki z betonu niezbrojonego, betonu zbrojonego włóknem stalowym i żelbetowe. 13. PN-EN 1917:2004P Studzienki włazowe i niewłazowe z betonu niezbrojonego, z betonu zbrojonego włóknem stalowym i żelbetowe. 14. PN-EN 1338:2005P Betonowe kostki brukowe. Wymagania i metody badań. 15. PN-EN 1340:2004P Krawężniki betonowe. Wymagania i metody badań. 16. PN-EN 1339:2005P Betonowe płyty brukowe. Wymagania i metody badań.

linia do produkcji prefabrykatów betonowych